Zaczął .....
- Mikołaj Rej:
A niechaj narodowie wżdy postronni znają,
Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają1
Nie milczał ...
- Cyprian Kamil Norwid:
"Gromem bądźmy pierw niźli grzmotem,
Oto tętnią i rżą konie stepowe,
Górą czyny!... a słowa ? a myśli ? ... potem !...
Wróg pokalał już i Ojców mowę" -
Energumen tak krzyczał do Lirnika
I uderzał w tarczę, aż się wygięła.
Lirnik na to:
"Nie miecz, nie tarcza - bronią języka,
Lecz - arcydzieła"2
Pisał również o języku lirnik wioskowy...
- Władysław Syrokomla (Ludwik Kondratowicz):
Jakie rozkosze, jakie rozkosze!
Umieć wypisać słowo po słowie,
Co marzę w myślach, co w sercu noszę,
Karta zrozumie, pióro wypowie3
Zdecydowanie ostrzegał...
- Franciszek Morawski:
Depce z wzgardą przodków kości,
Już jest w duszy niewolnikiem,
Nurzy się w błocie podłości,
Kto mówi wrogów językiem.
(...)
Póki w polskich komnat ściany
Gwar obczyzny nie zawita,
Póty próg wasz nie skalany,
Póty Polska nie zdobyta.4
Sentymentalnie podszedł do sprawy...
- Stanisław Wyspiański:
O mowo polska, ty ziele rodzime,
Niechże cię przyjmę w otwarte ramiona;
Ty będziesz kwieciem tych pół ubarwiona,
(...)
O mowo polska, ty czujny odzewie
serdecznych żalów, utrwalony w śpiewie.5
Patetycznie zaś wypowiedział się...
- Leopold Staff:
Bądź z serca pozdrowiona,
Ojczysta święta mowo !
Niby łańcuchem złotym
Wiąże nas twoje słowo.
(...)
Tyś nasza twierdza, tarcza,
Opieka i obrona,
Ojczysta święta mowo,
Bądź z serca pozdrowiona !6
1. Cyt. za Ignacy Chrzanowski, Historia literatury niepodległej Polski, PIW, Warszawa, 1971 r. ,str. 109
2. Cyt. za Wielką Księgą wierszy polskich XIX wieku, ułożył Julian Tuwim; Warszawa, PIW, 1954 tom 2, Str. 143
3. Jw., str. 253
4. Cyt. za Zenon Klemesiensiewicz, Historia Języka Polskiego, PWN, Warszawa 1972 r., tom. III, str. 109
5. Tamże, str. 120
6. Tamże, str. 120